Οι άγιοι Πατέρες της Ορθοδοξίας μας που πάσχουν τα Θεία – μας διδάσκουν πως στο δρόμο της σωτηρίας ο άνθρωπος πειράζεται από το διάβολο με οκτώ τρόπους
(1) εκ των όπισθεν, (2) εκ των έμπροσθεν, (3) εξ αριστερών, (4) εκ δεξιών, (5) εκ των κάτω, (6) εκ των άνω, (7) εκ των έσω και (8) εκ των έξω.
(1) Εκ των όπισθεν· πειράζει τον άνθρωπο ο διάβολος όταν ό άνθρωπος συνέχεια θυμάται τις προηγούμενες αμαρτίες που έχει διαπράξει και τα κακά του έργα και τα αναμασά στη μνήμη του και ασχολείται με αυτά είτε με απόγνωση γι’ αυτά είτε με ενήδονη αναπόληση. Έτσι η ανάμνηση αυτών που κάναμε στο παρελθόν γίνεται πειρασμός του διαβόλου.
(2) Εκ των έμπροσθεν· πειράζεται ο άνθρωπος από το φόβο στη σκέψη του μέλλοντος. Διερωτάται· Τι θα γίνει με τον εαυτό μου; Ή με τον κόσμο; Πόσο ακόμα θα ζήσω; Θα είμαι υγιής ή θ’ αρρωστήσω; Θα έχω να φάω; Άρα γε θα γίνει πόλεμος; Ή κάποιο σπουδαίο ή φοβερό γεγονός; Γενικά διάφορες εικασίες, προοράσεις, προρρήσεις, φαντασίες και κάθε τι που γεννά μέσα μας φόβο για το μέλλον. Αυτός είναι ένας πονηρός πόλεμος του διαβόλου, που φέρνει ταραχή στη ψυχή του ανθρώπου.
(3) Εξ αριστερών· πειράζεται ο άνθρωπος όταν ο διάβολος τον ερεθίζει σε απ’ ευθείας αμαρτίες. Σ’ αυτές τις ενέργειες και τα έργα, για τα οποία είναι γνωστό ότι είναι αμαρτίες και κακά, αλλά παρ’ όλα αυτά οι άνθρωποι τα κάνουν. Αυτός είναι ο πειρασμός σε ανοιχτή πρόκληση στην αμαρτία. Να αμαρτάνει κανείς κατ’ ευθείαν ή από προθέση.
(4) Εκ δεξιών· γίνεται ο πειρασμός του διαβόλου κατά δύο τρόπους, α) όταν ο άνθρωπος κάνει καλά έργα και καλές πράξεις, αλλά τα κάνει με κακό σκοπό και όχι με αγαθή πρόθεση. Π.χ., όταν εργάζεται το καλό, αλλά από φιλοδοξία· για να κερδίσει δηλαδή επαίνους, ή κάποια θέση, ή φήμη , ή δόξα για τον εαυτό του. Τέλος, όταν κάνει το καλό από κενοδοξία, φιλοκερδία και πλεονεξία. Μια τέτοια εργασία, καλών μεν έργων αλλά από κακή πρόθεση, είναι αμαρτωλή και επιζήμια. Οι Άγιοι Πατέρες την παρομοιάζουν με σώμα χωρίς ψυχή. Γιατί ο σκοπός για τον οποίο γίνεται κάποιο έργο, είναι η ψυχή αυτού του έργου, ενώ αυτό το ίδιο το έργο είναι το σώμα. «Ο σκοπός όμως δεν αγιάζει τα μέσα». Γι’ αυτό και η εργασία καλών έργων με σκοπό που δεν είναι κατά Θεό, στην πραγματικότητα είναι ένας πειρασμός για τον άνθρωπο, που τον προσβάλλει εκ δεξιών, δηλ. με τη μορφή του καλού.
β) Άλλος πειρασμός εκ δεξιών γίνεται από το διάβολο μέσω διαφόρων προοράσεων και οράσεων, όταν δηλ. ο άνθρωπος εκλαμβάνει την εμφάνιση του διαβόλου για όραμα του Θεού ή αγγέλου φωτός. Το να δίνει κανείς εμπιστοσύνη στις εμφανίσεις του διαβόλου ή το να αποδέχεται τα δαιμονικά οράματα ως αγγελικά, οι Άγιοι Πατέρες το ονομάζουν πλάνη!… Γι’ αυτό και απορρίπτουν κάθε οπτασία. Αυτοί που αρχίζουν την πνευματική τους ζωή παρασύρονται εύκολα στις αγκάλες του δαίμονα. Έτσι λοιπόν πιο φρόνιμο είναι «η άρνηση κάθε φαντασίας».
(5) Εκ των κάτω· ο άνθρωπος πειράζεται από το διάβολο, όταν μπορεί να κάνει καλά έργα, να αυξάνει σε άγιες αρετές, αλλά δεν το κάνει από τη ραθυμία του δηλ. την πνευματική τεμπελιά. Όταν γνωρίζει και μπορεί να εντείνει περισσότερο τον αγώνα του, για τις αρετές του Χριστού και τα καλά έργα, προς τον κάθε μας πλησίον και όμως δεν το κάνει, γιατί ραθυμεί ή βρίσκει δικαιολογίες («προφάσεις εν αμαρτίαις»). Έτσι στην πραγματικότητα αποτυγχάνει πνευματικά. Επιτυγχάνει πολύ λιγότερα πράγματα από όσα πραγματικά θα μπορούσε να κάνει. Καθότι μένει «ανενέργητος της Χάριτος του Θεού».
(6) Εκ των άνω. Αυτός ο πειρασμός συμβαίνει και πάλι κατά δύο τρόπους. α) Όταν ο άνθρωπος αναλαμβάνει (χωρίς την ευλογία του Πνευματικού του) να κάνει ασκήσεις μεγαλύτερες από τις ατομικές του δυνάμεις, και έτσι χωρίς νόημα παιδεύεται διπλά. Αυτό συμβαίνει π.χ. όταν κάποιος είναι ασθενής και παρ’ όλα αυτά αναλαμβάνει νηστεία, ενώ αυτή η νηστεία δεν είναι των δυνάμεων του. (εδώ πάλι πρέπει να έχουμε την ευλογία των Πνευματικών μας για να καταλύσουμε τη νηστεία ή οποιαδήποτε άλλη εντολή του Χριστού μας). Πολλοί άνθρωποι, δυστυχώς, είτε από επιπολαιότητα και πολύ ελαφρά σκεπτόμενοι ή πειραζόμενοι από το σατανά, δέχονται και προβάλλουν διάφορες δικαιολογίες: «Είμαστε άρρωστοι», «είμαστε άνθρωποι αδύναμοι», «δεν είμαστε άγιοι», «αυτά όλα είναι για τους Μοναχούς, για τους Ασκητές», «δεν είναι για μας που είμαστε στο κόσμο και έχουμε οικογένεια και παιδιά με χίλια δυό προβλήματα και σκοτούρες……». Έτσι όμως αρνούνται τη θυσία, την άσκηση, το Σταυρό και τη θεώση……
Γενικά, όταν ο άνθρωπος κινείται υπερήφανα και αλαζονικά, τότε πέφτει σε ακραίες υπερβολές ή ελλείψεις. Μια τέτοια προσπάθεια στερείται ταπείνωσης και Χάρης, διότι ο Θεός αποστρέφεται τους υπερήφανους και δίνει τη χάρη του στους ταπεινούς σύμφωνα με τη Γραφή.
β) Δεύτερος πειρασμός εκ των άνω συμβαίνει όταν ο άνθρωπος ασχολείται με το να ερευνά τα μυστήρια της Αγίας Γραφής (και γενικά τα μυστήρια του Θεού) και το κάνει όχι ανάλογα προς την πνευματική του ανάπτυξη. Δηλαδή όταν θέλει ο ίδιος να εμβαθύνει και να ερμηνεύει τα μυστήρια του Θεού στην Αγία Γραφή (ή στους Αγίους και γενικά στον κόσμο και τη ζωή), και ύστερα με αυτά τα μυστήρια να διδάσκει τους άλλους ανθρώπους και να παριστάνει τον σοφό και τον πολύξερο, ενώ ο ίδιος, δεν έχει φθάσει στην ανάλογη πνευματική κατάσταση. Η πείρα όμως των Πατέρων της Ορθοδοξίας, μας λέει ότι ο άνθρωπος αυτός θέλει να «μασά κόκαλα, ενώ τα δόντια του είναι βρεφικά ακόμη», δηλαδή μόνο για γάλα. Γι’ αυτό το θέμα ο Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης, στο θαυμάσιο έργο του «ο βίος του Μωϋσέως» μας λέει ότι, «ο Θεός όρισε στους Ισραηλίτες να τρώγουν από τον πασχάλιο αμνό μόνο το κρέας, επειδή ήσαν ακόμη ατελείς, και αυτό ακόμα να το τρώγουν με πικρά χόρτα. Τα δε οστά του Αμνού να μην τα σπάζουν, ούτε να τα τρώγουν, αλλά να τα καίνε στη φωτιά…». Αυτό σημαίνει ότι και μείς πρέπει από την Άγια Γραφή (και γενικά στην προς το Θεό πίστη μας) να ερμηνεύουμε, όχι ορθολογιστικά και με μόνο γνώμονα το μυαλό μας, αλλά με στάση προσευχομένου – μόνο εκείνα τα μυστήρια που είναι ανάλογα με την πνευματική μας κατάρτιση και «αύξησιν εν Χριστώ» και αυτά να «τα τρώγουμε» (δηλ. να τα αφομοιώνουμε) με τα πικρά χόρτα δηλ. τα βάσανα και τις πικρίες που μας κερνά η ζωή. Τα βαθειά μυστήρια της Αγίας Γραφής, της Θεολογίας, της δημιουργίας του κόσμου και Πρόνοιας του Θεού, τα οποία είναι σαν σκληρό κόκαλο, δεν τρώγονται με βρεφικά δόντια· αυτά μόνο καίγονται στη φωτιά, γνωρίζονται κοινωνούμενα, γίνονται δηλ. κατανοητά μόνο με τη χαρισματική και πνευματική ωριμότητα σε ψυχές «ευπρεπισμένες και δοκιμασμένες» στο πυρ της Θείας Χάριτος.
(7) Εκ των έσω, πάλι, πειράζεται ο άνθρωπος με όσα έχει στη καρδιά του και με όσα, προερχόμενα από την ίδια του την καρδία, τον πειράζουν. Ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός μας το λέει καθαρά, ότι «εκ της καρδίας του ανθρώπου εξέρχονται διαλογισμοί, φόνοι, μοιχείαι, πορνείαι……» (Ματθ.15,19),με τα οποία πειράζει τον άνθρωπο ο διάβολος. Εντούτοις τον άνθρωπο δεν τον πειράζει μόνο ο σατανάς, αλλά, και οι δικές του ανθρώπινες κακές προθέσεις και αμαρτωλές συνήθειες, πλεονεξίες, κακές επιθυμίες, η εσωτερική ανθρώπινη φιλαμαρτησία, που προέρχονται από τη ακάθαρτη καρδιά του.
(8) Εκ των έξω, μέσω εξωτερικών πραγμάτων, υποθέσεων, προσβολών και ερεθισμάτων. Δηλαδή διαμέσου όλων όσα συλλαμβάνει, ο άνθρωπος απ’ έξω, με τις αισθήσεις του, οι οποίες είναι σαν παράθυρα της ψυχής. Αυτά, τα εξωτερικά πράγματα, δεν είναι κακά καθ’ αυτά, αλλά, μέσω αυτών, μπορεί ο άνθρωπος να πειρασθεί στις αισθήσεις και να οδηγηθεί στην αμαρτία και στην αποξένωσή του από το Θεό.
Αυτοί είναι συνοπτικά, οι οχτώ τρόποι με τους οποίους ο άνθρωπος πειράζεται· ανεξάρτητα αν βρίσκεται στον κόσμο, αν είναι έγγαμος, ή στο Μοναστήρι αναχωρητής.
Εναντίον όλων αυτών των πειρασμών: εκ των όπισθεν, εκ των έμπροσθεν, εκ δεξιών, εξ αριστερών, εκ των κάτω, εκ των άνω, εκ των έσω και εκ των έξω, πρέπει να πολεμούμε με νήψη, δηλ. με προσευχή, προσοχή, καθαρότητα, ετοιμότητα και εγρήγορση του πνεύματος, με ζωντάνια και αγωνιστικότητα, με προσοχή των λογισμών, των αισθήσεων και των πράξεων. Με μια λέξη με διάκριση. Από την άλλη πλευρά με τακτική και αμετάπτωτη «λειτουργικομυστηριακή» ζωή, μνήμη του Θεού, μνήμη του θανάτου, ευγνώμονα καρδιά για τα όσα ο Κύριος έκανε για μας· με δάκρυα κατανύξεως, ένωση και αναδοχή της όλης Δημιουργίας· συνεχή προσευχητική επίκληση του ονόματος του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, δηλ. με αδιάλειπτη προσευχή και πόθο εσχατολογικό: «Έρχου Κύριε Ιησού…».
Οι Άγιοι Πατέρες μάς λέγουν, ότι ο πόλεμος εναντίον όλων των πειρασμών και των παθών συνίσταται στο έξης: Στη φυλακή(δηλ. την προσοχή) του νου και ολόκληρης της ψυχής και του σώματος μας από τους πειρασμούς, Χριστοποιώντάς τα και Χαριτώνοντάς τα, μη αφήνοντας καθόλου τόπο για να εισχωρήσει ο Σατανάς με τα πλοκάμια του. Αυτή είναι η εργασία και ο ισόβιος αγώνας μας, από τη δική μας, την ανθρώπινη πλευρά. Και απ’ την άλλη, τη Θεία πλευρά, πρέπει αδιάλειπτα με προσευχή να επικαλούμαστε με Θείο έρωτα τον Παντοδύναμο Κύριο και Νυμφίο της ψυχής μας: «Ω, Κύριε, ευδόκησον δη! Ω Κύριε, ελέησον δη! Ω Κύριε, ελθέ και σκήνωσον εν ημίν!… Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλό!».
